ไตรจีวร

ผ้าไตรจีวร เป็นหนึ่งในจตุปัจจัย ที่เป็นเครื่องนุ่งห่ม สำหรับพระภิกษุสงฆ์ สามเณร ชาวพุทธ เชื่อว่าการถวายสังฆทาน ด้วยผ้าไตรจีวร จะได้รับอานิสงส์ที่ยิ่งใหญ่ จะเป็นผู้ที่พร้อมด้วยเสื้อผ้า อาภรณ์ และเครื่องประดับ มีแต่ผู้คนให้ความเคารพยกย่อง มีเกียรติ เป็นที่ยอมรับของคนทุกหมู่เหล่าเมื่อใดก็ตามจะต้องพบกับความมีอุปสรรค อุปสรรคนั้นจะผ่านพ้นไปด้วยดี ภยันตรายอื่นๆ อย่างสัตว์มีพิษและของมีคมต่างๆ ก็ทำร้ายไม่ได้ อานิสงส์ที่จะเกิดขึ้นในชาติหน้า จะเกิดมาเป็นผู้ที่มีความเพียบพร้อมด้วยหน้าตาที่งดงาม และสติปัญญาที่น่านับถืออย่างยิ่ง

นอกจากนี้ อาจจะมีการจัดชุดสังฆภัณฑ์ เครื่องใช้ เพิ่มเติม ตามกำลังศรัทธา เพื่อให้เกิดประโยชน์ต่อพระสงฆ์อย่างแท้จริง ในการสืบทอดพระพุทธศาสนา

ไตรจีวร หรือ ผ้าไตร เป็นชื่อเรียกผ้านุ่งผ้าห่มที่พระสงฆ์ใช้สอย หมายถึง ผ้า 3 ผืน ซึ่งมีทั้งผ้านุ่งและผ้าห่ม อันได้แก่

สบง หรือ อันตรวาสก ผ้าสำหรับนุ่ง

จีวร หรือ อุตราสงฆ์ ผ้าสำหรับห่ม

ผ้าซ้อน หรือ สังฆาฏิ ผ้าสำหรับพาดบ่า

โดย ไตรจีวรเป็นปัจจัยหรือบริขารของพระสงฆ์อย่างหนึ่งในจำนวน 8 อย่าง

ไตรครอง

ไตรครอง คือ ไตรจีวรหรือผ้าไตร ของภิกษุที่พระอุปัชฌาย์มอบให้ในวันบวช ถือว่าเป็นบริขารประจำตัวของภิกษุทุกรูป

ไตรครอง ที่เรียกดังนี้ เพราะมีธรรมเนียมตามพระวินัยว่าภิกษุทุกรูปจะมีผ้าประจำตัว ๓ ผืน ที่เรียกว่าไตรจีวร และมีบทบัญญัติบังคับว่าภิกษุจะต้องรักษาผ้า ๓ ผืนนี้ไม่ให้ห่างกายตลอดเวลาโดยเฉพาะในช่วงกลางคืน ยกเว้นเมื่อได้รับการผ่อนผันเป็นพิเศษ เพราะได้อยู่จำพรรษาหรือได้รับกฐินแล้ว

ดังนั้น ในเวลาที่ยังมิได้รับการผ่อนผัน จึงมีธรรมเนียมปฏิบัติให้ภิกษุต้องครองผ้าสามผืนนี้ในตอนเช้ามืด จนกว่าจะได้รับอรุณใหม่เพื่อมิให้ผ้าห่างกายของตนตามพระวินัย ผ้าไตรที่ภิกษุใช้ครองซึ่งเป็นผ้าประจำตัวนี้จึง เรียกว่า ไตรครอง

ไตรอาศัย

ไตรอาศัย เป็นภาษาปาก หมายถึง ไตรจีวร ที่นอกเหนือไปจาก ไตรครองหรือผ้าไตรที่ภิกษุอธิษฐานเป็นผ้าครอง

มีพระวินัยกำหนดไว้ว่า ภิกษุสามารถใช้ผ้าได้ ๓ ผืนที่เรียกว่า ไตรจีวร ซึ่งในวันอุปสมบทพระอุปัชฌาย์จะเป็นผู้มอบให้นำไปนุ่งห่มเมื่อสำเร็จพิธีแล้วภิกษุ ใหม่จะอธิษฐานผ้าไตรจีวรที่ได้รับมอบมานั้นเป็นผ้าครองประจำตัวต่อไป เรียกผ้าไตรจีวรชุดนี้ว่า ไตรครอง

แต่ในวันอุปสมบทหรือหลังจากอุปสมบทแล้วจะมีผู้ถวาย ผ้าไตรแก่ภิกษุอีก คล้ายกับถวายเป็นผ้าที่อาศัยไตรครอง ท่านรับแล้วก็เก็บไว้เป็นอดิเรกจีวร มิได้อธิษฐานเป็นไตรครองอีก จึงเรียกผ้าไตรแบบนี้ว่า ไตรอาศัย เรียกว่า ผ้าอาศัย ก็มี

ไตรอาศัย  ใช้เรียกได้ทั้ง ไตรเต็ม และ ไตรแบ่ง

 -     ไตรเต็ม คือ ผ้าไตรที่จัดรวมกันไว้เป็นชุดครบทั้ง ๓ ผืน เหมือนผ้าไตรที่นิยมถวายกันโดยทั่วไป

1.     สบง หรือ อันตรวาสก ผ้าสำหรับนุ่ง

2.     จีวร หรือ อุตราสงฆ์ ผ้าสำหรับห่ม

3.     ผ้าซ้อน หรือ สังฆาฏิ ผ้าสำหรับพาดบ่า

 -     ไตรแบ่ง เป็นภาษาพูด หมายถึง การจัดผ้าที่จะถวายแก่ภิกษุโดยไม่ครบสำรับหรือครบ ๓ ผืนปกติจะจัดแค่ ๒ ผืน คือ สบง หรือ อันตรวาสก สำหรับผ้านุ่ง กับจีวร หรือ อุตราสงฆ์ ผ้าสำหรับห่ม และมีผ้าประกอบ คือ อังสะ ผ้ากราบ (ผ้ารับประเคน) ประคดคาดเอว (รัดประคด) วางซ้อนกันเป็นชุดแล้วใช้ผ้ารัดอกพันโดยรอบ

ไตรแบ่ง จะไม่มีผ้าสังฆาฏิ เพราะปกติพระสงฆ์จะไม่นิยมเปลี่ยนผ้าสังฆาฏิบ่อยเหมือนผ้า นุ่งและผ้าห่ม ด้วยใช้สอยน้อยกว่า เป็นเหตุให้นิยมถวายเฉพาะไตรแบ่งโดยตัดสังฆาฏิออก

ไตรแบ่ง นิยมใช้เป็นผ้าอาศัย และใช้ในกรณีบวชเป็นสามเณร เพราะสามเณรไม่ใช้ผ้าสังฆาฏิ และนิยมจัดถวายพระตามความจำเป็น ด้วยผ้าสังฆาฏิมีอายุการใช้ยาวกว่าและใช้น้อยกว่าผ้าผืนอื่น

ไตร 9 ขันธ์ หรือ ไตรครอง คือ ผ้าที่ตัดออกเป็น  ชิ้นๆ 9 ชิ้น แล้วนำมาเย็บต่อกันเป็นผืน  ประกอบด้วย

1. สบง 2.0 เมตร

2. เสื้ออังสะ

3. จีวร

4. ผ้ารับประเคน

5. สังฆาฏิ 

6. ผ้ารัดอก

7. รัดประคด

อ้างอิง:

พระธรรมกิตติวงศ์ (ทองดี สุรเตโช) ป.ธ. ๙ ราชบัณฑิต พจนานุกรมเพื่อการศึกษาพุทธศาสน์ ชุด คำวัด, วัดราชโอรสาราม กรุงเทพฯ พ.ศ. 2548